CHÍNH SÁCH ĐỐI NGOẠI CỦA VÙNG LÃNH THỔ ĐÀI LOAN DƯỚI THỜI NHÀ LÃNH ĐẠO THÁI ANH VĂN (PHẦN II)
1.2. Tăng cường ngoại giao đa phương
Tăng cường ngoại giao đa phương cùng với việc nhấn mạnh vai trò của các tổ chức phi chính phủ là chính sách đối ngoại đã được Đài Loan đề cập đến nhiều lần trước đây. Trên thực tế, chính sách “ngoại giao thực dụng” của Lý Đăng Huy, “ngoại giao đa phương” của Trần Thủy Biển, “ngoại giao linh hoạt” của Mã Anh Cửu đều nhấn mạnh đến việc mở rộng “không gian quốc tế” bằng nhiều kênh chính thức. Sự lựa chọn của bà Thái Anh Văn khác với những người tiền nhiệm được thể hiện ở hai điểm chính sau:
Một là, dựa vào Mỹ và Nhật Bản, tham gia mạnh mẽ vào các tổ chức quốc tế liên chính phủ. Do Đảng Dân tiến thực hiện chính sách “dựa vào Mỹ, thân Nhật, chống Trung Quốc”, Mỹ và Nhật Bản có ảnh hưởng tới lợi ích của Đài Loan, sẽ đẩy mạnh ủng hộ Đài Loan, và tăng cường kiềm chế Trung Quốc đại lục. Ngày 18 tháng 3 năm 2016, Tổng thống Mỹ Obama đã ký dự thảo luật, ủng hộ Đài Loan tham gia “Tổ chức cảnh sát hình sự quốc tế” với tư cách quan sát viên. Quyền Trợ lý Ngoại trưởng phụ trách khu vực châu Á – Thái Bình Dương Susan Thornton cũng nhấn mạnh, Mỹ ủng hộ Đài Loan tham gia Tổ chức Hàng không Dân dụng Quốc tế, Tổ chức Y tế Thế giới và Công ước khung về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc. Ngày 5 tháng 5 năm 2016, Kishi Nobuo, em trai Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe, trong cuộc hội đàm với bà Thái Anh Văn có nói, “sự tham gia quốc tế của Đài Loan không được ở tình trạng chân không”, và chủ động đề cập tới việc Nhật Bản ủng hộ Đài Loan tham gia Tổ chức Y tế Thế giới với tư cách quan sát viên, ủng hộ Đài Loan tham gia các tổ chức quốc tế giải quyết các vấn đề tội phạm, biến đổi khí hậu.
Hai là, Đài Loan đẩy mạnh sự tham gia vào các tổ chức phi chính phủ quốc tế. Hiện nay, trên toàn thế giới có khoảng 50.000 tổ chức phi chính phủ quốc tế, trong khi Đài Loan mới tham gia 3.000 tổ chức, do đó vẫn còn rất nhiều không gian mở rộng cho Đài Loan. Bà Thái Anh Văn cho rằng, “khi Đài Loan mở rộng quan hệ quốc tế, thì quan hệ đối tác lâu dài với các tổ chức phi chính phủ sẽ đóng vai trò trung tâm”. Ngoài ra, bà còn nhấn mạnh “thông qua các tổ chức phi chính phủ, tìm cách mở rộng thêm các lĩnh vực nổi bật, để Đài Loan đóng góp hiệu quả hơn cho các vấn đề quốc tế”[1]. Đối với việc tranh thủ các tổ chức phi chính phủ để mở rộng “không gian quốc tế”, nếu như thời Trần Thủy Biển đã từng thành lập Ủy ban quốc tế về tổ chức phi chính phủ để thúc đẩy các tổ chức phi chính phủ của Đài Loan tham gia vào các vấn đề quốc tế, thì bà Thái Anh Văn đã tuyên bố cần phải thành lập một Trung tâm quốc tế của các tổ chức phi chính phủ. Có thể nói, phương thức của bà Thái Anh Văn về cơ bản giống với Trần Thủy Biển nhưng mục tiêu và tham vọng thì lớn hơn rất nhiều.
Thêm vào đó, chính quyền Thái Anh Văn còn chú trọng tăng cường quan hệ quốc tế linh hoạt và nỗ lực củng cố quan hệ với các nước có quan hệ ngoại giao với Đài Loan. Bà Thái Anh Văn cho rằng, với vị thế hiện nay trên thế giới, Đài Loan cần phải tăng cường quan hệ quốc tế linh hoạt, cũng chính là để bảo đảm cho sự an toàn của Đài Loan, hay nói cách khác là “để Đài Loan hướng ra thế giới, cũng cần để thế giới tiến lại Đài Loan”[2]. Trước hết, Đài Loan hy vọng sẽ tham gia nhiều hơn vào các công việc của khu vực châu Á – Thái Bình Dương, cụ thể hơn là tham gia vào hai lĩnh vực chính là hợp tác kinh tế và hợp tác an ninh trong khu vực. Với hợp tác kinh tế, bà Thái Anh Văn đề ra “chính sách hướng Nam mới”, nhấn mạnh Đài Loan cần coi mình là “một thành viên” của ASEAN, mục tiêu chính là đưa Đài Loan trở thành một đối tác không thể thiếu của ASEAN. Trong quá trình thực hiện, doanh nghiệp Đài Loan cần coi thị trường ASEAN là thị trường mở rộng của thị trường Đài Loan. Đối với hợp tác an ninh trong khu vực, bà Thái Anh Văn cho rằng, Đài Loan đóng vai trò quan trọng trong các vấn đề an ninh khu vực, quan hệ Hai bờ cũng góp phần vào hòa bình và an ninh khu vực. Do đó, bà Thái nhấn mạnh Đài Loan phải là một “nhân tố cầu nối tích cực” cho hòa bình và ổn định ở khu vực châu Á – Thái Bình Dương. Tiếp đó, bà Thái Anh Văn hy vọng Đài Loan sẽ tham gia nhiều hơn vào các tổ chức quốc tế. Việc Đài Loan tham gia vào các hoạt động của tổ chức quốc tế nhằm mục đích giải quyết các vấn đề phát triển còn tồn tại của Đài Loan, chứ không phải là để chứng minh cho vị thế của Đài Loan trên trường quốc tế, do đó bà Thái chủ trương Đài Loan cần phải tham gia vào các công việc của tổ chức quốc tế một cách thực chất và hiệu quả hơn.
Bên cạnh đó, chính quyền của bà Thái Anh Văn cũng rất chú trọng đến việc tiếp tục đẩy mạnh quan hệ với các nước thiết lập quan hệ ngoại giao với Đài Loan. Chính sách của nhà lãnh đạo Thái Anh Văn sau khi lên cầm quyền là củng cố và đẩy mạnh quan hệ với các nước đó bằng hình thức khởi động lại “ngoại giao viện trợ tài chính”, đẩy mạnh giao lưu cấp cao. Bà Thái Anh Văn ngoài việc chủ động tới thăm các “nước bang giao” còn tích cực mời lãnh đạo cấp cao của các nước đó tới thăm Đài Loan. Ngoài ra, chính quyền Thái Anh Văn chủ trương xây dựng mô hình hợp tác cơ chế hóa. Đài Loan đã ký FTA với năm nước là Panama, Guatemala, Nicaragua, El Salvador, Honduras. Tuy nhiên, sau khi bà Thái lên cầm quyền, một số nước đã tuyên bố cắt đứt quan hệ ngoại giao với Đài Loan như Sao Tome và Principe (tháng 12/2016), Panama (6/2017), Dominica (tháng 5/2018), Burkina Faso (tháng 5/2018) El Salvador (tháng 8/2018) khiến cho số lượng các nước thiết lập quan hệ ngoại giao với Đài Loan đã giảm xuống còn 17 nước[3]. Việc các đồng minh lần lượt “chia tay” Đài Loan và thiết lập quan hệ ngoại giao với Trung Quốc chỉ trong một thời gian ngắn đã gây nên tâm lý hoang mang, lo ngại trong nội bộ Đảng Dân tiến về “một hiệu ứng domino” có khả năng xảy ra khi hàng loạt đồng minh ngoại giao rời bỏ Đài Loan. Lo ngại này đòi hỏi chính quyền của bà Thái Anh Văn phải có những bước đi khẩn trương và đúng đắn nhằm lấy lại uy tín và vị thế của Đài Loan với các đồng minh còn lại.
2. Chính sách đối ngoại của vùng lãnh thổ Đài Loan giai đoạn 2020-2024
Sau nhiệm kỳ đầu tiên tương đối thành công, chính quyền Thái Anh Văn tiếp tục nhận được sự tín nhiệm của đông đảo người dân nơi đây và đã tái đắc cử sau chiến thắng áp đảo trước ông Hàn Quốc Du. Trong nhiệm kỳ thứ hai này, chính quyền Thái Anh Văn vẫn tiếp tục theo đuổi những chính sách đối ngoại đã đề ra ngay từ nhiệm kỳ đầu tiên, nhưng đã có những sự điều chỉnh cho phù hợp với tình hình mới. Sau chiến thắng áp đảo trước ứng cử viên Hàn Quốc Du trong cuộc bầu cử vào năm 2020, bà Thái Anh Văn một lần nữa đứng trước hơn 23 triệu người dân Đài Loan để đọc bài phát biểu nhậm chức nhiệm kỳ thứ hai của mình. Trong bài phát biểu, bà Thái nhấn mạnh “Đài Loan sẽ tiếp tục phấn đấu tham gia vào các tổ chức quốc tế, tăng cường hợp tác cùng thịnh vượng với các nước có quan hệ ngoại giao và làm sâu sắc hơn quan hệ đối tác với các nước có chung giá trị như Mỹ, Nhật Bản và châu Âu; tham gia tích cực hơn vào các cơ chế hợp tác khu vực và làm việc với các nước liên quan trong khu vực để đóng góp thiết thực cho hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương”[4]. Trên cơ sở đó, cơ quan ngoại giao Đài Loan tiếp tục nhấn mạnh mục tiêu đối ngoại của Đài Loan là dựa trên tinh thần độc lập tự chủ, nguyên tắc bình đẳng cùng có lợi, tôn trọng điều ước và Hiến chương Liên Hợp Quốc, để bảo vệ quyền và lợi ích của công dân nước ngoài, thúc đẩy hợp tác quốc tế, thúc đẩy công lý quốc tế và đảm bảo hòa bình thế giới... đồng thời cam kết thúc đẩy chính sách đối ngoại thịnh vượng và củng cố vị thế quốc tế của Đài Loan, cùng với các nước có quan hệ ngoại giao tăng cường hòa bình, ổn định và phát triển ở khu vực… nỗ lực thúc đẩy chính sách đối ngoại tích cực và hòa bình, thiết lập quan hệ đối tác bền vững với tất cả các nước có quan hệ ngoại giao, làm sâu sắc và mở rộng quan hệ thực chất trên nhiều lĩnh vực với các nước có cùng quan điểm nhằm duy trì hòa bình và ổn định khu vực[5]. Đài Loan tuân thủ nguyên tắc “ngoại giao kiên định” trong chính sách đối ngoại của mình, nhấn mạnh sự ổn định cùng có lợi và tương trợ, cam kết vì hòa bình và phát triển, thiết lập quan hệ đối tác bền vững với tất cả các nước có quan hệ ngoại giao, làm sâu sắc và mở rộng quan hệ, đặc biệt là thiết lập quan hệ đối tác giá trị với các nước có cùng quan niệm như Mỹ, Nhật Bản, châu Âu, Canada, Australia, New Zealand... tham gia quốc tế và đóng góp cụ thể cho cộng đồng quốc tế, sử dụng sức mạnh mềm và thông qua hợp tác quốc tế và viện trợ nhân đạo để nâng cao hình ảnh quốc tế của Đài Loan và chứng minh rằng Đài Loan là một chủ thể có giá trị trên thế giới. Bên cạnh đó, chính quyền bà Thái Anh Văn cũng nhấn mạnh việc Đài Loan đã đang và sẽ tích cực tham gia vào các cơ chế hội nhập kinh tế quốc tế và khu vực, tăng cường liên kết toàn cầu, tìm hiểu các cơ hội kinh doanh ở nước ngoài, hỗ trợ Đài Loan chuyển đổi và nâng cấp nền kinh tế. Đài Loan sẽ vẫn tiếp tục thúc đẩy Chính sách hướng Nam mới, liên kết với Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, tích cực củng cố mối quan hệ đôi bên cùng có lợi với các nước Hướng Nam mới trên bốn phương diện hợp tác kinh tế thương mại, trao đổi nhân tài, chia sẻ tài nguyên và liên kết khu vực; đồng thời nỗ lực ủng hộ các quốc gia thành viên của Hiệp định Đối tác Toàn diện và Tiến bộ xuyên Thái Bình Dương (CPTPP) để Đài Loan gia nhập và tiếp tục theo Hiệp định khung Thương mại và Đầu tư Đài Loan - Hoa Kỳ (TIFA); thúc đẩy làm sâu sắc hơn các hoạt động kinh tế và thương mại song phương[6].
Có thể thấy, kể từ khi tái đắc cử, bà Thái Anh Văn đã liên tục nhấn mạnh nguyên tắc “ngoại giao kiên định” trong chính sách đối ngoại Đài Loan, tích cực đẩy mạnh công tác ngoại giao đồng thời tham gia vào các cơ chế hợp tác quốc tế, tăng cường kết nối toàn cầu và khu vực, đóng góp cho thế giới trên nhiều lĩnh vực, qua đó góp phần nâng cao hình ảnh của Đài Loan trên trường quốc tế. Nếu như trong nhiệm kỳ đầu tiên của mình, chính quyền Thái Anh Văn chỉ chủ yếu tập trung vào nâng cao quan hệ với Mỹ và Nhật Bản, chủ trương “dựa vào Mỹ, Nhật Bản” thì ở nhiệm kỳ lần thứ hai này, chính sách nâng cấp quan hệ đối ngoại của bà Thái đã mở rộng ra nhiều đối tượng khác nhau, trong đó nhấn mạnh việc hợp tác sâu sắc với châu Âu, các tổ chức đa phương quốc tế, tận dụng mọi cơ hội mở rộng không gian quốc tế. Trong quan hệ với Trung Quốc, quan điểm không thay đổi của chính quyền Thái Anh Văn là duy trì nguyên trạng hai bờ eo biển. Đài Loan sẽ hoàn thành trách nhiệm bảo vệ an ninh khu vực bằng cách tiếp tục mở rộng thiện chí và duy trì quan hệ hai bờ eo biển ổn định, nhất quán và có thể dự đoán được.
Phan Huyền
Trung tâm Nghiên cứu Mông Cổ và vùng lãnh thổ Đài Loan
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Toàn văn bài phát biểu của bà Thái Anh Văn tại buổi tiệc chiêu đãi nhân kỷ niệm 29 năm thành lập Đảng Dân tiến, Báo mạng chính thức của Đảng Dân tiến ngày 22/9/2015, http://www.dpp.org.tw/news _content. php? sn= 8211.
2. Toàn văn bài phát biểu của bà Thái Anh Văn – nữ nhà lãnh đạo đầu tiên của Đài Loan trong lễ nhậm chức, http://cn.nytimes.com/china/20160520 /cc20tsaispeech /
3. Carin Zissis (2018), “Central America Caught in China-Taiwan Diplomatic Tussle”,
https://www.as-coa.org/articles/central-america-caught-china-taiwan-diplomatic-tussle
4. 4. Bài phát biểu nhậm chức lần thứ 2 của nhà lãnh đạo Thái Anh Văn (20/5/2020)
https://www.president.gov.tw/Page/586
5. Cơ quan Ngoại giao Đài Loan, “Phương châm cơ bản của ngoại giao Đài Loan”, https://www.mofa.gov.tw/cp.aspx?n=3297
6. Cơ quan Ngoại giao Đài Loan, “Chính sách ngoại giao của Đài Loan”, https://www.ey.gov.tw/state/B099023D3EE2B593/e529d6b0-e467-45fc-9a5a-4facb49a824
